BERSIH menubuhkan Tribunal Rakyat untuk mencadangkan pembentukan pihak berkuasa persekutuan bebas bagi mengurus persempadanan semula kawasan pilihan raya.Ia bertujuan mengatasi isu penggarisan semula kawasan pilihan raya yang berkaitan dengan SPR.
Tribunal yang meneliti PRU13 itu mengeluarkan dapatan dan cadangan mereka, 26 Mac lalu. Antaranya menyebut PRU pada 5 Mei 2013 kurang aspek demokrasi, serta melanggar standard sebuah pilihan raya yang bebas dan adil.
Menurut Pengerusi Bersih, Maria Chin Abdullah, mereka turut menimbangkan untuk mencabar Seksyen 9A Akta Pilihan Raya dan Perkara 46 Perlembagaan Persekutuan, yang memberikan SPR kuasa membuat persempadanan semula, di mahkamah.
Seksyen 9A melarang daftar pemilih dicabar, manakala Perkara 46 menetapkan jumlah anggota Dewan Rakyat.
Penemuan tribunal, tegas Maria, membuktikan dakwaan bahawa proses pilihan raya di Malaysia tidak benar-benar adil dan bersih.
Persempadan semula di Malaysia dilakukan pada 1958, 1966, 1974, 1983, 1992, dan 2003. Mengikut Perkara 113, Perlembagaan Persekutuan, SPR diberi amanah untuk melakukan kajian semula persempadanan kawasan pilihan raya setiap 10 tahun. Ia dibuat berlandaskan keadaan geografi dan topografi sesuatu kawasan, tahap pembangunan, demografi, kemudahan asas dan komunikasi, serta kemampuan Kerajaan (Negeri dan Persekutuan) untuk membiayai kos penambahan kerusi Parlimen dan Dun.
Tujuannya mengelakkan ketidakseimbangan sesuatu kawasan berpenduduk yang menyukarkan pentadbiran oleh kerana pertambahan penduduk.
Jadi, asas utama persempadanan semula ialah sama ada Parlimen atau Dun perlu berpaksi pada rasionaliti jumlah pemilih, keluasan sempadan kawasan, serta kebolehcapaian yang memudahkan wakil rakyat berhubung dan berkhidmat kepada pengundi.
SPR yang berada di bawah Jabatan Perdana Menteri berkuasa menentukan tarikh dan masa untuk mengkaji semula dan menyiapkan persempadanan kawasan pilihan raya yang baharu.
Pada PRU10 (1999), Ahli Parlimen Pekan yang kini Perdana Menteri, Dato’ Seri Najib Razak memenangi kerusi tersebut dengan majoriti 241 undi. Selepas persempadanan semula pada 2003, SPR memasukkan beberapa kem tentera di kawasan Parlimen Kuantan ke dalam kawasan Parlimen Pekan.
Sejak itu, Najib (Menteri Pertahanan ketika itu) menang selesa dalam setiap PRU walaupun Parlimen Kuantan akhirnya jatuh ke tangan Pakatan Rakyat sejak PRU13 (2008).
Itu juga antara kaedah SPR memastikan Umno-BN menang besar dalam PRU selepas melakukan persempadanan semula walaupun terpaksa menggadai kawasan lain kepada pihak lawan. Dalam pengajian Sains Sosial dan Sains politik, ia disebut sebagai “gerrymandering.”
Gerrymandering adalah tindakan memanipulasi parti pemerintah dalam sesebuah negara/negeri dalam penyusunan semula kawasan pentadbirannya bagi mempengaruhi keputusan pilihan raya akan datang.
Ia bertujuan mengurangkan undi parti pembangkang dan membolehkan parti pemerintah memperoleh lebih banyak undi berbanding sebelumnya.
Gerrymandering diasaskan oleh Gabenor Massachusetts di Amerika Syarikat dari parti Republikan, Elbridge Gerry ketika beliau menguasai wilayah tersebut pada 1812. Gerry meluluskan satu dasar undang-undang berkaitan dengan persempadanan kawasan pilihan raya di wilayahnya yang menguntungkan partinya.
Jadi, bukan sahaja proses pilihan raya negara kita “kotor”, tiga kaedah persempadanan semula kawasan pilihan raya sendiri diambil dari negara Yahudi.
Kaedah pertama ialah “excess vote”, di mana parti pembangkang akan dihadkan menguasai sesuatu kawasan tertentu dengan kelebihan majoriti yang tinggi. Di kawasan sekitarnya pula, undinya akan “ditenggelamkan” dalam undi majoriti parti pemerintah.
Kelantan adalah kubu kuat PAS-Pakatan. Justeru, Umno-BN sebagai parti pemerintah/kerajaan pusat akan cuba menumpukan perhatian kepada Pahang dan Terengganu dalam PRU bagi memastikan kedua-dua negeri itu tidak “tewas”. Jadi, kerajaan Umno-BN membataskan kuasa Pakatan ke atas Kelantan sahaja.
Kedua, “wasted vote”, iaitu mengurangkan undi Pakatan dengan memasukkan kawasan yang dijangka dimenangi oleh Umno-BN ke dalam kawasan yang Pakatan kuasai.
Contohnya, kawasan A ada ramai penyokong Pakatan, sementara kawasan B pula lebih kepada Umno-BN. Bagi memastikan Umno-BN dapat memenangi kawasan A, penstrukturan dibuat dengan memasukkan satu atau lebih bahagian dari kawasan B ke dalam kawasan A dan mengeluarkan satu bahagian atau lebih kawasan A ke kawasan C. Itu akan membolehkan Umno-BN memenangi PRU/PRK dengan nisbah 1:2.
Ketiga, wang “stacked”. Melaluinya, kawasan yang jauh dari bandar akan dijadikan kubu Umno-BN terus berkuasa. Ia boleh dianggap seperti konsep “hutang budi”, iaitu Umno-BN menggunakan kaedah sogokan bagi membina dan memperbaik kemudahan infrastruktur di kawasan luar bandar.
Sebelum tsunami politik pada 2008, Umno-BN menggunakan pengaruh etnik sebagai aset kemenangan dalam setiap PRU dan PRK. Ia sering menjadikan pengundi Cina dan India sebagai sandaran untuk meraih kemenangan selesa.
Namun begitu, gelombang kebangkitan rakyat selepas 2008 di mana hampir 90 peratus Cina dan lebih 54 peratus pengundi India menyokong Pakatan telah membuat Umno-BN dan SPR serba salah untuk meletakkan batu sempadan baharu.
Jadi, amat diharap kemenangan undi popular 51 peratus yang Pakatan perolehi dan hanya 47 peratus milik Umno-BN dalam PRU13 akan menjadi penanda aras bahawa kesan persempadanan semula yang dibuat oleh SPR selama ini sedang memakan diri.
Berdasarkan kaedah ‘gerrymandering’, tindakan Umno-BN memanipulasi kawasan pilihan raya akan menyebabkan masalah dalaman jangka panjang yang akhirnya memudaratkan mereka semula kerana keputusan yang diperoleh bukan berfakta daripada keputusan sebenar, tetapi kesan manipulasi persempadanan yang tidak adil.